Rosa damascena, Türkiye’deki yetişme merkezi Isparta olan görünümü çok mütevazi olmakla beraber ruh, beden ve zihin sağlığına bütünsel olarak çok sayıda faydalar sunan değerli bir bitkidir. Bu yazımızda rosa damascena hakkında yapılmış literatür çalışmalar ışında bitki ve farmakolojik etkileri hakkında bilgileri paylaşıyoruz.
Rosa damascena, rosaceae familyasına dahil Rosa cinslerinden bir gül olup damask rose olarak da bilinir. Rosaceae familyasında 200’den fazla cins ve 18.000 kadar bitki çeşidi vardır. 30 milyon yıllık fosilleri bulunmuş antik, kadim bir bitkidir. Çin, İran, Bulgaristan ve Türkiye rosa damascena’nın yetiştiği yerler olup Bulgaristan ve Türkiye ana işlenme yerleridir.
Ürünler
Gül yağı: Sıvı altın da denilen gül yağı, ortalama 3000 kg gülden 1 kg çıkarılabilir. Havalar kurak, yağmursuz olursa 1 kg gül yağı üretebilmek için 4500 kg kadar gül ihtiyaç olabilir. İçindeki dört yüzden fazla bileşenden bugün bilinen 80-95 arası bileşen ile gül yapının kullanım alanı ve faydası çok geniştir. Ana bileşenleri citronellol, geraniol, nonadecane olarak belirtilmiştir. Bu ve diğer bileşenler farklı çevresel koşullar içinde üretilen ürünlerde çeşitli kombinasyonlarda olabilir.
Ürünün kalitesi çeşitli faktörlerden etkilenir. Bunlardan ilki üretimde bitkinin hangi bölümünün kullanıldığıdır. Mesela, citranellol çiçeğin taç yapraklarından elde edilmesi daha iyidir. Çiçeğin tazeliği ve kuruluğu da yağın bileşenlerini ve kalitesini etkiler. Dolayısıyla, hasadın ne zaman yapıldığı, nasıl taşınıp korunduğu da yapın kalitesini etkiler.
Gül suyu: Gül yağının distilasyon tekniğiyle üretimi sırasında ortaya çıkan hidrosol ve hidrolat da diyebileceğimiz üründür. Türkiye’de üretilen gülsuyunun temel bileşenleri, citrenellol, geraniol, nonadecane, neroldür. Ürünün üretimindeki çevresel koşullara göre bileşen oranları değişilik gösterebilir.
Kaliteli gül yağı ve gülsuyu üretimi için Mayıs ayında bir aylık süre için açan gül çiçekleri sabahın çok erken saatlerinde toplanır, güneş görmeyen kapalı çuvallar içinde direkt olarak üretimhanelere gider. Hem güller hem de üretilen ürünler serin ve güneşten uzak olarak korunur.
Kurutulmuş çiçekler, gül tohumu, gül konsantresi ve gül absolutu da rosa damascena gülünden üretilen diğer ürünlerdir.
Gül ürünlerinin geleneksel kullanımı
Gül esansiyel yağı 10.yy’da Ibn-Sina tarafından çıkarılmış ve çeşitli tedavilerde kullanılmıştır. Gül suyu, geleneksel olarak göz ve ağız temizliğinde antiseptik olarak, karın bölgesi ağrılarında, bronşlar ve göğüs sıkışmalarında spazm giderici olarak kullanılmıştır.
Kuru güllerin suda kaynatılması ile yapılan çay diüretik etkilere sahip olmakla beraber ateş, göğüs ağrısı ve menstüal sorunlara da iyi gelmesiyle kullanımı tavsiye edilmiştir.
Gül yağı, depresyon, keder, kaygı ve tansiyonu iyileştirici özelliklere sahiptir. Susuzluk giderici ve öksürüğe iyi gelmenin yanında yara iyileşmesi ve cilt sağlığında da etkilidir.
Rosa damascena’ya çiçeklerin kralı olarak denir. Farklı kültürlerde çeşitli uygulama şekilleri olsa da bunların ortak tarafı rosa damascena’nın aşk, sevgi, saflık ve güzellikle ilgili olmasıdır. Sevgiye dair güçlü sembolizmasıyla düğün ve kutlamalarda mutluluk getirmesi için ve meditasyon, dua ritüellerinde gülsuyu kullanılagelmektedir.
Günümüz araştırmaları ile rosa damascena ürünlerinin farmakolojik etkileri
Antimikrobiyel: Çeşitli bakteriler üzerinde etkileri araştırılmış, alkol ve su bazlı özlerin farklı etkiler gösterdiği gözlemlenmiş. Sonuç olarak antibakteriyel davranış gösterdiği belirtilmektedir. Diğer yandan, gül özütlerinin antimikrobiyal aktivitesi, özütlerin kimyasal bileşenleri ve bunların sinerjistik veya antagonistik etkileri ile ilgilidir.
Kansere karşı: Özelilkle geranoilin çeşitli etkileşimleriyle ilgili olarak tümör, kanser hücreleri üzerinde etkili olduğu bunları yok ettiği belirtilmiştir.
Rahatlatıcı: Merkezi sinir sistemi üzerinde geniş çaplı etkileri olduğu görülmüştür. Gül yağı ve gülsuyunun mutlu eden ve özgüveni artıran etkileri belirtilmektedir. Hipnotik, antikonvülsan, antidepresan, kaygı karşıtı ve sinir hücrelerini geliştirici özellikleri olduğu da araştırmalarda yer almaktadır. Analjezik (yatıştırıcı) etkisi Rosacea hastalığına karşı kullanıcılarımız tarafından doktor tavsiyesi ile iyileştirici olarak etki gördükleri şeklinde paylaşılmaktadır.
Cinsel işlevsizliklere karşı: Libidoyu olumlu etkileyen ve buna bağlı çeşitli rahatsızlıklarda olumlu iyileştirici etkisi gözlemlenmiştir. PMS ağrı azaltıcı, sperm sayısı artışı gibi etkileri gözlemlenmiştir.
Bu iki konuda antioksidan etkilerden söz etmek de mümkün. Antioksidan etki ile birlikte antidepresan özellikleri destekliyor. Mesela, gül tomurcukları ile yapılan gül çayı antioksidan etkileri barındırır. Antioksidan özelliği hafıza güçlendirmeye yararken yaşlanma karşıtı etkiler de yaşır. C vitamini içeriği antioksitan ve antienflamatuar etkilerini pekiştirmektedir.
Solunum sistemi üzerindeki rahatlatıcı etkileri ile soluk borusu kaslarını rahatlatarak bronşite iyi geldiği ve öksürük sayısını azalttığı yönünde etkiler görülmüştür.
Tüm bu bilgiler ışında geleneksel ve modern araştırma ve kullanım alanlarının birbiriyle örtüştüğünü görüyoruz.
Gülsuyunu nasıl kullanabiliriz?
Gülsuyunu, tonik olarak cilt bakımınıza dahil edebilirsiniz. Pamuk ile, elimize dökerek nazik masaj hareketleriyle cildimize uygulayabilsiniz. Durulamaya gerek yok hatta durulamasak daha iyi. Tonik olarak kullanımında temizleyici, nemlendirici ve yatıştırıcı etkiler. Yorgun günlerde cildin yenilenmesini ve ışıldamasını sağlar.
Banyodan sonra saçımıza uygulayarak havluyla sarıp kurumasını beklerken saç bakımına dahil edebilirsiniz. Kullanımı adece yüz ve boyunla sınırlı değilir, vücudunuzun çeşitli bölgelerinde kullanabilsiniz.
Kaynaklar:
- ‘Pharmacological Effects of Rosa Damascena’, 1Mohammad Hossein Boskabady, 1Mohammad Naser Shafei, 1Zahra Saberi, 2Somayeh Amini, Iranian Journal of Basic Medical Sciences Vol. 14, No. 4, July-Aug 2011, 295-307
- ‘Rosa damascena as holy ancient herb with novel applications’, Mohaddese Mahboubi, Department of Microbiology, Research Center of Barij Essence Pharmaceutical Company, Kashan, Iran
- ‘Tıbbi Bir Bitki Olarak Gül’, 1Filiz Çetinkaya Karafaki, Levent Karakafi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Vol.17, Issue 2